Świadczenia związane z rodzicielstwem

Urlopy oraz świadczenia związane z macierzyństwem, oraz rodzicielstwem stanowią ważny element polityki społecznej. Ich głównym celem jest wsparcie rodzin oraz zapewnienie im równowagi pomiędzy życiem zawodowym a życiem prywatnym. Urlop macierzyński, rodzicielski, ojcowski oraz wychowawczy przysługuje rodzicom biologicznym, ale również osobom, które przyjęły dziecko na wychowanie.  

Ile trwają oraz jakie są zasady współdzielenia urlopów? W jakiej wysokości otrzymuje się zasiłek? Jakich formalności należy dopełnić, aby go otrzymać?  

Urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski

Urlop macierzyński oraz rodzicielski uzależniony jest od liczby urodzonych czy przysposobionych dzieci. 

W przypadku urlopu macierzyńskiego wynosi on:   

• 20 tygodni – na jedno dziecko, 
• 31 tygodni – na dwoje dzieci, 
• 33 tygodnie – na troje dzieci, 
• 35 tygodni – na czworo dzieci, 
• 37 tygodni – na pięcioro dzieci.  

Matka dziecka nie może się zrzec prawa do urlopu macierzyńskiego. Ma ona jedynie możliwość przeniesienia części urlopu na ojca dziecka. Taką możliwość ma jednak tylko w przypadku wykorzystania 14 tygodni urlopu macierzyńskiego.  

W przypadku urlopu rodzicielskiego wynosi on: 

• 41 tygodni – na jedno dziecko, 
• 43 tygodnie – na dwoje i więcej dzieci. 

Ważny jest również fakt, że 9 tygodni ze wskazanego wymiaru urlopu rodzicielskiego jest przeznaczona wyłącznie dla drugiego rodzica dziecka.  

Przykładowo, matka, która urodziła jedno dziecko, zamierza skorzystać z pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Będzie miała do wykorzystania 20 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego. Pozostałe 9 tygodni są przeznaczone dla ojca dziecka. Matka dziecka, nie będzie mogła z nich skorzystać nawet w przypadku rezygnacji ojca z tego uprawnienia.  

W określonych przypadkach istnieje możliwość wydłużenia okresu trwania urlopu rodzicielskiego. Dotyczy to rodziców dzieci, którzy posiadają tzw. zaświadczenie „Za życiem”. Jest ono wydawane na dziecko, które jest ciężko i nieodwracalnie upośledzone albo posiada nieuleczalną chorobę, która zagraża życiu, a które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. Rodzice dziecka mogą wtedy skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze: 

• 65 tygodni – na jedno dziecko, 
• 67 tygodni – na dwoje i więcej dzieci.  

Również w wydłużonych limitach ujęta jest 9-tygodniowa część przypadająca tylko drugiemu rodzicowi. 

Z urlopu rodzicielskiego można skorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 6 lat. Urlop ten może być udzielony w 5 częściach, przy czym części te nie muszą być sobie równe, nie ma już minimalnej długości trwania części ani obowiązku wnioskowania o część wyliczaną w tygodniach.  

Wniosek o urlop macierzyński i rodzicielski

Przepisy prawa nie wskazują na konieczność składania wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego. Przysługuje on kobiecie z mocy prawa i rozpoczyna się w dniu narodzin dziecka. W praktyce jednak kobiety uzupełniają wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego lub dostarczają zaświadczenie, w którym pracodawca będzie mógł odnaleźć datę porodu.  

Wyjątkiem jest sytuacja gdy na wniosek pracownicy urlopu udziela się przed terminem porodu. Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. 

Natomiast, aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego, należy złoży wniosek o jego udzielenie co najmniej 21 dni przed jego rozpoczęciem.  

Wniosek o zasiłek macierzyński

Od terminu złożenia wniosku zależy wysokość wypłacanego zasiłku. Jeżeli wniosek zostanie złożony w terminie 21 dni od dnia porodu, zasiłek będzie przysługiwał w wysokości 81,5 % wymiaru. Natomiast złożenie wniosku po 21 dniu od dnia porodu dziecka powoduje, że za okres urlopu macierzyńskiego przysługiwać będzie 100% podstawy wymiaru i 70% za okres urlopu rodzicielskiego.  

Istnieje również możliwość, że kobieta złoży wniosek w terminie do 21 dni od dnia porodu, ale nie wykorzysta ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka. Przysługiwać jej wtedy będzie wyrównanie zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru.  

W przypadku 9 tygodni, które przeznaczone jest zawsze dla drugiego z rodziców, przysługiwać będzie 70% podstawy wymiaru. 

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski jak sama nazwa wskazuje, przeznaczony jest wyłącznie dla pracownika — ojca dziecka. Ojcu dziecka przysługują 2 tygodnie urlopu ojcowskiego do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia lub do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka oraz nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.  

Chcąc skorzystać z urlopu ojcowskiego, należy złożyć wniosek nie później niż 7 dni przed zamiarem rozpoczęcia urlopu.  

Z urlopu ojcowskiego można skorzystać maksymalnie w 2 częściach, przy czym każda z nich nie może być krótsza niż tydzień.   

Podczas trwania urlopu ojcowskiego ojcu dziecka przysługuje zasiłek w wymiarze 100% podstawy wymiaru.  

Urlop wychowawczy

Do skorzystania z urlopu wychowawczego konieczne jest posiadanie łącznie 6 – miesięcznego stażu pracy na podstawie umowy o pracę. Do tego okresu wliczane są także poprzednie zatrudnienia pracownika. Z urlopu wychowawczego mogą korzystać oboje rodziców/opiekunów. Ważne jest przy tym, aby byli oni pracownikami. Wymiar urlopu wychowawczego to 36 miesięcy. Z tym że jeden rodzic/opiekun dziecka może wykorzystać maksymalnie 35 miesięcy. Pozostały miesiąc jest przeznaczony dla drugiego z rodziców. Z urlopu można skorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 6 rok życia. Poza standardowym urlopem wychowawczym rodzicom/opiekunom dziecka niepełnosprawnego przysługuje dodatkowe 36 tygodni do ukończenia przez nie 18 lat. 

Chcąc skorzystać z tego rodzaju urlopu, należy nie później niż 21 dni przed planowanym urlopem przedłożyć pracodawcy wniosek. W przypadku niedotrzymania terminu pracodawca zobowiązany jest udzielić go pracownikowi najpóźniej do 21 dnia od złożenia wniosku.  

Urlop może zostać podzielony na nie więcej niż 5 części. 

Pracownik, który korzysta z urlopu wychowawczego, nie otrzyma wynagrodzenia ani zasiłku. Składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe finansowane są przez budżet państwa przez cały okres trwania tego urlopu. Podstawę wymiaru składek oblicza się biorcą pod uwagę przeciętne miesięczne wynagrodzenie z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu wychowawczego.  Z tym że tak wyliczona podstawa nie może być wyższa nić 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w danym roku, a także niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia. W 2024 roku podstawy wynoszą:  

Podczas przebywania na urlopie wychowawczym pracownik może podjąć pracę u obecnego jak i u innego pracodawcy. Ważne jest, aby praca ta nie spowodowała, że pracownik nie będzie mógł realizować podstawowego celu urlopu – opieki nad dzieckiem. W takim przypadku budżet państwa nie będzie finansował składek. Pracownik będzie wtedy objęty wszystkimi obowiązkowymi ubezpieczeniami w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie podczas urlopu wychowawczego.   

Autor: Patrycja Szewczuk Specjalista ds. Kadr i Płac w warszawskim biurze MDDP Outsourcing