Odsetki kapitałowe oraz odsetki za opóźnienie w praktyce

Główną determinantą zmiany wysokości odsetek ustawowych są stopy procentowe Narodowego Banku Polskiego. Wysokość stóp procentowych ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej. Do odsetek ustawowych możemy zaliczyć odsetki kapitałowe, odsetki za opóźnienie oraz odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Jakie są rodzaje odsetek?

Odsetki kapitałowe są odsetkami naliczanymi z tytułu korzystania z cudzego kapitału i mogą one zostać ujęte w umowie pożyczki (zgodnie z art. 359 kodeksu cywilnego). W momencie braku uzgodnienia ich wysokości między stronami zastosowanie znajdują odsetki ustawowe równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Maksymalna wysokość odsetek to tzw. odsetki maksymalne — nie mogą one przekroczyć dwukrotności wysokości odsetek ustawowych w stosunku rocznym. Jeśli wysokość odsetek będących efektem czynności prawnej przekracza wartość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

Odsetki za opóźnienie naliczane są za opóźnienie w spłatach całkowitej kwoty zobowiązania lub jej części, jeśli w umowie nie określono wysokości dopłat za zwłokę w uregulowaniu zobowiązania (zgodnie z artykułem 481. § 2 kodeksu cywilnego). W momencie braku określenia wysokości odsetek za opóźnienie należą się odsetki ustawowe za opóźnienie równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych są odsetkami naliczanymi za opóźnienia w transakcjach między przedsiębiorcami.

Na wysokość odsetek ustawowych wpływają dwa parametry, są to stopa referencyjna NBP (parametr zmienny, ustalany przez Radę Polityki Pieniężnej) oraz określona wielkość punktu procentowego (parametr stały, regulowany w ustawach).

Wyróżnić należy również odsetki podatkowe, zwane również odsetkami za zwłokę. Zgodnie z artykułem 53. § 1 ordynacji podatkowej naliczane są one przez organy skarbowe w momencie, gdy podatnik nie uregulował należności podatkowych w ustawowo określonym terminie.

Ile wynoszą odsetki?

Aby dokładnie prześledzić trendy zmian w stopach procentowych, należy przyjrzeć się zagadnieniu w ujęciu nieco historycznym.

Przypomnijmy najpierw, że na posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej w dniu 09.02.2022 r. podwyższono stopy procentowe Narodowego Banku Polskiego do następujących wartości:

• stopa referencyjna 2,75% w skali rocznej – podwyższenie o 0,50 pkt proc.,
• stopa lombardowa 3,25% w skali rocznej – podwyższenie o 0,50 pkt proc.,
• stopa depozytowa 2,25% w skali rocznej – podwyższenie o 0,50 pkt proc.,
• stopa redyskonta weksli 2,80% w skali rocznej – podwyższenie o 0,50 pkt proc.,
• stopa dyskontowa weksli 2,85% w skali rocznej – podwyższenie o 0,50 pkt proc.,
• stopa rezerwy obowiązkowej 3,5% w skali rocznej – podwyższenie o 1,50 pkt proc.

Kolejna z podwyżek miała miejsce 09.08.2022 r., Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wartość stóp procentowych na następującym poziomie (podwyższając każdą stopę o 4 pkt procentowe w porównaniu do decyzji z 09.02.2022 r.) :

• stopa referencyjna 6,75% w skali rocznej,
• stopa lombardowa 7,25% w skali rocznej,
• stopa depozytowa 6,25% w skali rocznej,
• stopa redyskonta weksli 6,80% w skali rocznej,
• stopa dyskontowa weksli 6,85% w skali rocznej,
• stopa rezerwy obowiązkowej 3,5% w skali rocznej – pozostała bez zmian.

Zmiana, wprowadzająca aktualnie obowiązujące stawki stóp procentowych miała miejsce 07.09.2023 r. Tym razem Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wartość stóp procentowych na następującym poziomie (obniżając każdą stopę o 0,75 pkt procentowych w porównaniu do decyzji z 09.08.2022 r.):

• stopa referencyjna 6,00% w skali rocznej,
• stopa lombardowa 6,50% w skali rocznej,
• stopa depozytowa 5,50% w skali rocznej,
• stopa redyskonta weksli 6,05% w skali rocznej,
• stopa dyskontowa weksli 6,10% w skali rocznej,
• stopa rezerwy obowiązkowej 6,00% w skali rocznej- podwyższenie o 2,5 pkt proc.

W komunikacie po posiedzeniu RPP stwierdzono, że „napływające w ostatnim czasie dane wskazują na mniejszą od wcześniejszych oczekiwań presję popytową, co będzie oddziaływać w kierunku szybszego powrotu inflacji do celu inflacyjnego NBP. Biorąc pod uwagę te uwarunkowania – a także opóźnienia, z jakimi decyzje w zakresie polityki pieniężnej wpływają na gospodarkę – Rada dokonała dostosowania stóp procentowych NBP, które będzie sprzyjać realizacji celu inflacyjnego NBP w średnim okresie”. Cel inflacyjny NBP jest określony jako 2,5 proc. +/- 1 pkt proc.

Aktualne prognozy ekonomistów przewidują, że Rada Polityki Pieniężnej zdecyduje się na jeszcze jedną obniżkę stóp procentowych o 25 punktów bazowych w październiku 2023 roku. Ostatnia decyzja o obniżeniu stóp procentowych wywołała ogromną falę komentarzy, prawie nikt nie spodziewał się tak dużej skali obniżki we wrześniu 2023.

Wysokość odsetek kapitałowych oraz odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych

W związku z obniżeniem stopy referencyjnej NBP, obniżeniu uległa wysokość odsetek ustawowych kapitałowych oraz odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Aktualnie odsetki ustawowe kapitałowe obowiązujące od 7 września 2023 roku wynoszą 9,50%, maksymalna stawka ustawowych odsetek kapitałowych wynosi 19%. Stawka odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi 11,50%. Natomiast maksymalna stawka odsetek za opóźnienie 23%.

Rodzaje stawek odsetek podatkowych

Normalna stawka odsetek podatkowych to suma 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, ustalanej zgodnie z przepisami o NBP i 2%, przy czym stawka ta nie może być niższa niż 8%. Obniżona stawka odsetek za zwłokę wynosi 50% stawki odsetek za zwłokę. Natomiast podwyższona stawka odsetek za zwłokę wynosi 150% stawki odsetek za zwłokę.

Jak wyliczyć wartość odsetek?

W celu wyliczenia wartości odsetek do zapłaty należy kierować się nie tylko bieżącą stopą procentową, ale również stopami procentowymi, jakie były we wcześniejszych okresach przez cały okres trwania zadłużenia.

Nową wysokość odsetek ustawowych stosuje się od dnia wejścia w życie uchwały Rady Polityki Pieniężnej ustalającej zmianę wysokości stopy referencyjnej. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych, w którym tylko potwierdza, z opóźnieniem w stosunku do uchwały RPP, wysokość tych odsetek.

Autor: Klaudia Gajdzica – Księgowa w katowickim biurze rachunkowym MDDP Outsourcing

Źródła:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610),
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2651),
Witryna internetowa Narodowego Banku Polskiego, Komunikat prasowy z posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej w dniach 5-6 września 2023 r.,
Witryna internetowa Narodowego Banku Polskiego, Archiwum podstawowych stóp procentowych NBP od 1998.,
Witryna internetowa Ministerstwa Finansów.