Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego – jak ją ustalić wg ZUS?

Każda osoba, która jest objęta ubezpieczeniem na wypadek choroby ma prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia. Zasiłek chorobowy wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Jak ustalana jest podstawa wymiaru zasiłku chorobowego? Czy stanowisko ZUS jest jednoznaczne?

Jakiś czas temu ZUS opublikował na swojej stronie internetowej zaktualizowany komentarz do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. I chociaż nie zmieniły się przepisy, to jednak zmieniło się stanowisko ZUS w zakresie sposobu ustalania podstawy wymiaru świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. Zmiana ta stanowi konsekwencję dwóch wyroków Sądu Najwyższego, z dnia 21.02.2019 r. (sygnatura akt I UK 460/17) oraz 19.09.2019 r. (sygnatura akt II UK 87/18) i dotyczy uwzględniania w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego przychodów z umowy cywilnoprawnej zawartej z własnym pracownikiem. Dotychczas do podstawy wymiaru świadczeń chorobowych przyjmowany był przychód uzyskany w okresie, z którego oblicza się tę podstawę, ale wyłącznie na podstawie umowy, która w dalszym ciągu trwa. Po zmianie stanowiska ZUS, do podstawy wymiaru należy przyjąć również przychód z umowy już zakończonej.

Jak ustalić podstawę zasiłku chorobowego?

Zgodnie z art. 36. ust. 1 i 2 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należy przyjąć przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Zgodnie z art. 3. pkt. 3 u.ś.p.u.s przez wynagrodzenie należy rozumieć przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe.

Jeżeli pracodawca zawiera umowę cywilnoprawną ze swoim pracownikiem, musi obliczyć podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, biorąc pod uwagę oprócz przychodu z umowy o pracę przyjąć również przychód z umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Zawierając bowiem umowę cywilnoprawną z własnym pracownikiem, pracodawca musi wiedzieć, że z tytułu tej umowy pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, tak samo jak w przypadku umowy o pracę.

Z których umów cywilnoprawnych należy przyjąć wynagrodzenie do podstawy wymiaru zasiłku po zmianie stanowiska ZUS?  

Zgodnie z pkt. 316 komentarza ZUS, do wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług (do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia albo umowy o dzieło) z pracodawcą, z którym osoba wykonująca umowę pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, pozostając z nim  w stosunku pracy, nie ma zastosowania zasada podana w pkt. 315. Wynagrodzenie z tego tytułu należy uwzględniać w podstawie wymiaru zasiłku w kwocie faktycznie wypłaconej, bez uzupełniania. O czym stanowi pkt 315 komentarza do ustawy zasiłkowej? W punkcie tym wskazano, że składniki wynagrodzenia przysługujące w myśl umowy o pracę lub innego aktu nawiązującego stosunek pracy do określonego terminu, uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego tylko za okres przypadający do tego terminu. Oznacza to, że jeśli pracodawca wyznaczył termin, do którego przysługuje pracownikowi dany składnik i jednocześnie zaistniał okres niezdolności do pracy, w którym ten termin się zawiera, to po zakończeniu wypłacania składnika, podstawę wymiaru świadczenia chorobowego należy ustalić na nowo, bez uwzględniania wyłączonego elementu wynagrodzenia. Skoro zasada z pkt. 315 nie ma zastosowania do wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych z własnym pracownikiem, oznacza to, że do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należy przyjąć również przychód z umowy, która uległa już rozwiązaniu. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.09.2019 r. orzekł, że umowa zlecenia nie może być traktowana jako okresowy składnik wynagrodzenia, ponieważ jej charakter jest inny – stanowi ona odrębny tytuł do ubezpieczenia. Dlatego należy ją uwzględnić w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego, pomimo że zakończył się okres, na który została zawarta.

Przykład 1:

Pracownica zachorowała w okresie od 15 października do 14 listopada 2023. Pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy. Jej stałe miesięczne wynagrodzenie wynosi 6000 zł. Do tej pory nie chorowała. Pracodawca zawarł z pracownicą w dniu 31 maja 2023 umowę zlecenia na okres od 1 czerwca 2023 do 30 listopada 2023. Z umowy zlecenia wynagrodzenie wynosi 2000 zł miesięcznie. Przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnione zostanie wynagrodzenie pracownicy za okres od października 2022 do września 2023 (czyli 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym wystąpiła niezdolność do pracy), w tym wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia wypłacone za okres od czerwca do września 2023.

Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego:

Od 10.2022 do 05.2023 (8 miesięcy): 6000 zł – 13,71% = 5 177,40 zł

Od 06.2023 do 09.2023 (4 miesiące): 6000 zł + 2000 zł = 8000 zł – 13,71% = 6 903,20 zł

5 177,40 zł x 8 miesięcy = 41 419,20 zł

6 903,20 zł x 4 miesiące = 27 612,80 zł

41 419,20 zł + 27 612,80 zł = 69 032,00 zł / 12 miesięcy = 5 752,67 zł

Świadczenie chorobowe za 1 dzień niezdolności do pracy = 5 752,67 zł / 30 x 80% = 153,40 zł.

Przykład 2:

Pracownik zachorował w październiku 2023. Pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy. Jego stałe miesięczne wynagrodzenie wynosi 6000 zł. Do tej pory nie chorował. Pracodawca zawarł z pracownikiem umowy zlecenia na okres od 15 do 19 czerwca 2023 (wynagrodzenie 1000 zł), od 17 do 25 lipca 2023 (wynagrodzenie 2500 zł) oraz od 08 do 14 sierpnia (wynagrodzenie 1500 zł). Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownika za okres od października 2022 do września 2023 roku (czyli 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym wystąpiła niezdolność do pracy). Przy obliczaniu podstawy wymiaru zgodnie z nowym stanowiskiem ZUS zostanie uwzględnione również wynagrodzenie wypłacone pracownikowi z tytułu wykonanych umów zlecenia.

Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego:

Od 10.2022 do 05.2023 (8 miesięcy): 6000 zł – 13,71% = 5 177,40 zł

06.2023 (1 miesiąc): 6000 zł + 1000 zł = 7000 zł – 13,71% = 6 040,30 zł

07.2023 (1 miesiąc): 6000 zł + 2500 zł = 8500 zł – 13,71% = 7 334,65 zł 

08.2023 (1 miesiąc): 6000 zł + 1500 zł = 7500 zł -13,71% = 6 471,75 zł

09.2023 (1 miesiąc): 6000 zł – 13,71% = 5 177,40 zł

5 177,40 zł x 9 miesięcy (od 10.2022 do 05.2023 oraz 09.2023) = 46 596,60 zł + 6 040,30 zł + 7 334,65 zł + 6 471,75 zł = 66 443,30 zł / 12 miesięcy = 5 536,94 zł

Świadczenie chorobowe za 1 dzień niezdolności do pracy = 5 536,94 zł / 30 x 80% = 147,65 zł.

Czy w związku ze zmianą stanowiska przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, pracodawca musi przeliczyć podstawy chorobowe swoim pracownikom?

Otóż, jak informuje ZUS, nowe zasady należy stosować w bieżących sprawach, natomiast przeliczenia wcześniejszych okresów dokonuje się tylko na wniosek pracownika.

Oznacza to, że ubezpieczony, który był niezdolny do pracy przed zmianą stanowiska przez ZUS, może złożyć wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia chorobowego. Wniosek należy złożyć:

• do właściwego Oddziału ZUS – jeśli świadczenie chorobowe wypłaca ZUS,
• do pracodawcy – jeśli płatnikiem świadczenia chorobowego jest pracodawca.

Roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się po upływie 3 lat od ostatniego dnia okresu, za który przysługuje zasiłek.

Autor: Aleksandra Stawowy- Junior Manager, katowickie biuro outsourcingu księgowości, kadr i płac MDDP Outsourcing.